شماره ۲۳۵ ماهنامه فناوری نانو اواخر اردیبهشت‌ماه منتشر شد. در این شماره پرونده ویژه‌ای در خصوص کاربردها و مزایای نانوپوشش‌های سخت و مقاوم پرداخته شده است. در بخش ابتدایی این پرونده، نانوپوشش‌های سخت و مقاوم به قلم سید علی موسوی‌زاده، کارشناس مسئول توسعه فناوری نانوپوشش ستاد توسعه فناوری نانو معرفی شده‌اند و کاربردهای مختلف این فناوری در صنایع گوناگون تشریح شده است. در مقدمه این مقاله آماده است:
«در سال‌های اخیر فناوری نانو توسعه و گسترش قابل توجهی داشته و به مرور در تمام بخش‌های صنعت نفوذ کرده است. این فناوری با کنترل ابعاد و ساختار ماده در دامنه ۰ تا ۱۰۰ نانومتر ویژگی‌های جدید و بی‌نظیری را به مواد می‌بخشد. ماهیت فرارشته‌ای فناوری نانو و توانمندی تولید مواد، ساخت ابزارها و سامانه‌های جدید، با دقت اتم و مولکول، به کاربردهایی وسیع در حوزه‌های مختلف علمی و صنعتی منجر شده است. به عنوان نمونه کیفیت قطعات مختلف مورد استفاده در صنایع با استفاده از نانوپوشش‌ها بهبود یافته و عملکرد بهتری پیدا می‌کنند.
بیش از یک‌صد سال است از عملیات سطحی و استحکام‌بخشی موضعی سطح، به عنوان راهکاری عملی برای بهبود عملکرد و افزایش عمر قطعات استفاده می‌شود. پوشش‌دهی فرایندی مهندسی است که در ان با پوشاندن سطح با مواد مناسب، امکان افزایش دوام و ماندگاری قطعه، ماشین‌آلات و تجهیزات فراهم می‌شود. بنابراین مهندسی سطح عبارت است از طراحی و ساخت همزمان سطح و زیرلایه به صورت سیستمی با ارتقای عملکرد آنها که از لحاظ اقتصادی به صرفه باشد. هدف مهندسی سطح این است که به ویژگی‌های موردنظر سطح در طراحی برای یک کاربرد خاص برسد.، به‌طوری که از لحاظ کیفیت و قیمت بسیار مفید و موثر باشد. با ظهور فناوری نانو فرآیند پوشش‌دهی قطعات با استفاده از این فناوری توسعه پیدا کرد، که افزایش بازده و عمر کارایی را به دنبال دارد.
نانوپوشش‌ها دسته‌ای از روکش‌ها هستند که در یکی از اجزای خود دارای ابعاد ۱ تا ۱۰۰ نانومتر هستند و همچنین خواص ویژه و منحصر به فردی نسبت به پوشش‌های متداول و سنتی دارند. در فناوری نانوپوشش به دلیل ماهیت نانویی پوشش‌ها، خواص متفاوت و منحصر به فردی در سطح قطعه ایجاد خواهد شد. افزایش فوق‌العاده سختی تا محدوده ۵۰ گیگاپاسکال و ضریب اصطکاک ۰/۰۵ از جمله این خواص است.»
در بخش دوم این پرونده مروری بر کاربرد نانوپوشش‌های سخت و مقاوم در صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی توسط جمعی از مهندسین مواد و متخصصین حوزه پوشش‌دهی صورت گرفته است. در مقدمه این مقاله مروری آورده شده است:
«نخستین فرایندهای سطحی شامل نیتراسیون و کربوراسیون سطح بود. بعدها آبکاری انواع پوشش‌ها معرفی شد که هم اکنون در داخل کشور نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر چه این روش‌ها سال‌هاست که مورد استفاده قرار گرفته اند، اما در دو دهه اخیر با ظهور فناوری‌های نوین، فرایندهای سنتی یا با این فناوری‌ها تکمیل و اصلاح شده‌اند و یا اینکه جایگزین مناسبی برای آنها معرفی شده است. معایبی از قبیل اعوجاج در قطعات حین فرایند نیتروژن‌دهی مایع و گازی، مضرات زیست‌محیطی در فرایند آبکاری کروم سخت تنها برخی از این عیوب هستند. ضمن اینکه خواص و بهبود عمر حاصل از روش‌های نوین بسیار بیشتر از فرایندهای سنتی است. حفظ و نگهداری تجهیزات در صنایع بزرگ مانند نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در برابر سایش، فرسایش و خوردگی از موارد مهم است. در سال‌های اخیر با کسترش فناوری نانو شرکت‌های نفتی بزرگ دنیا سعی در استفاده از این فناوری در بخش‌های مختلف این صنایع از جمله تجهیزات و قطعات داشته‌اند. پتانسیل بالای فناوری نانو باعث شده است که بخش فراوانی از فعالیت‌های تحقیق و توسعه در شرکت های بزرگ نفتی به استفاده از این فناوری معطوف شود.»
در بخش پایانی پرونده این شماره ماهنامه مصاحبه‌ای با مدیرعامل شرکت مهندسی سطح سوین‌پلاسما که در زمینه فناوری نانوپوشش فعالیت می‌کند منتشر شده است. شرکت مهندسی سطح سوین پلاسما از سالل ۱۳۸۷ فعالیت خود را با هدف ارائه خدمات در زمینه پوشش‌های نانوساختار به روش رسوب فیزیکی بخار (PVD) آغاز کرده است. این شرکت به دلیل عدم وجود توسعه کافی در زمینه این فناوری در ایران، از همان ابتدا فعالیت خود را در دو شاخه اصلی متمرکز کرد که شامل فرایند تحقیق و توسعه در جهت توسعه فناوری و تولید علم در شاخه پوشش PVD و طراحی و ساخت تجهیزات مربوطه و نیز توسعه بازار در جهت ارائه خدمات صنعتی به صنایع داخلی و در نهایت ایجاد بازار خارجی و صادارت در این حوزه است.
علاوه بر مقالات این پرونده، صفحات ۱۹ تا ۴۶ این شماره، ۴ مقاله تخصصی با عناوین «نگهداری فناوری نانو در ذهن»، «بررسی آماری مقالات ISI: ترانزیستورهای اثر میدانی مبتنی بر نانولوله کربنی و گرافن»، «زمان های چالش برانگیز» و «پایش محصولات تجاری فناوری‌نانو در صنعت کشاورزی» منتشر شده است.
در مقاله «پایش محصولات تجاری فناوری‌نانو در صنعت کشاورزی» اطلاعات جامعی از وضعیت محصولات تجاری شده دنیا در حوزه کشاورزی منتشر شده است. این مقاله از اطلاعات منتشر شده بر روی پایگاه اینترنتی http://product.statnano.com استخراج شده است. در چکیده این گزارش آمده است:
«تا ابتدای اسفند ۱۳۹۵ از میان حدود ۷۰۰۰ محصول ثبت شده در بانک محصولات فناوری‌نانو به نشانی http://product.statnano.com، تعداد ۲۰۸ محصول نانویی متعلق به صنعت کشاورزی است که به‌وسیله‌ی ۲۸ شرکت از ۱۳ کشور به بازارهای جهانی عرضه شده‌اند. بالغ بر ۱۶ نوع محصول متمایز نانویی شناسایی شده در این صنعت، از حوزه‌های صنعتی کودها، اصلاح نباتات، حفاظت از گیاهان، بهبود خاک و دامپروری است. کشورهای هند، آلمان، انگلیس، ژاپن و چین به لحاظ تعداد برند نانویی عرضه شده در بازار پیشرو هستند…»
در دویست و سی و پنجمین شماره از ماهنامه فناوری نانو، مصاحبه مجله نیچر با Michael A. Meador، مدیر اداره ملی هماهنگ‌سازی فناوری‌نانو در ایالات متحده را که توسط حسین شکی به فارسی ترجمه شده است را می‌خوانیم. در این مصاحبه مسیری که برنامه پیشگامی ملی فناوری‌نانو ایالات متحده در پیش‌گرفته و تغییراتی که از سال ۲۰۰۱ تا امروز داشته را مورد بررسی قرار گرفته است.
مانند شماره‌های پیشین، علاوه بر مقالات تخصصی، اخبار داخلی و خارجی متعددی در بخش‌های «نانو در ایران»، «پژوهش در ایران»، «اخبار تجاری‌سازی»، «اخبار مدیران» و «اخبار پژوهشگران» منتشر شده است.
نسخه الکترونیکی شماره ۲۳۵ ماهنامه فناوری نانو را از طریق پایگاه اینترنتی ستاد توسعه فناوری نانو یا لینک زیر می‌توانید رایگان دانلود کنید.
شایان ذکر است، این ماهنامه بیش از شانزده سال است که با هدف بیان آخرین دستاوردها، تحولات و رویدادهای علمی و تجاری خارجی و داخلی حوزه فناوری نانو و انتشار مقالات پژوهشی پژوهشگران دانشگاهی کشور توسط ستاد توسعه فناوری نانو منتشر می‌شود.
